Wat zel onze Im non weer schrêve?
PRAATJES.
Een selectie van de oorspronkelijk in de loop der jaren in de Scheveningsche Courant, als “Praatjes” verschenen columns in het Schevenings dialekt onder de titel “Zô mar ’n preitje”.
De lezer wordt door Immetje op haar bekende luchtige wijze meegenomen in gewoonten en uitspra-ken uit het verleden, maar tevens die uit de huidige tijd.
Omdat de praatjes in het dialekt voor velen, die tevens bekend zijn met de schrijfwijze, net nog iets toevoegen aan de sfeer, waarin een en ander zich heeft afgespeeld, zijn deze in het dialekt en tevens daar naast in het Nederlands opgenomen
Toelichting dialekt.
“Immetje” schrijft haar columns , om er de juiste klank en kleur aan te geven, in het dialekt, het-welk door een gedeelte van de bewoners nog wordt gesproken.
Hierbij is getracht een schrijfwijze te gebruiken, welke toelichting behoeft.
Na enige oefening hardop zal menigeen “proeven” dat op deze wijze de inhoud meer “beeldend” wordt overgebracht.
Voor hen die niet zo bekend zijn met het Schevenings dialekt heel in het kort, dus beknopt, uitleg omtrent de uitspraak en de schrijfwijze.
A. b.v. :Naer werrek ‘oof ik nôit te zooke in ‘ûs.
Een ( ‘ ) geeft aan dat er een letter ontbreekt, die niet wordt
uitgesproken, soms de ‘g’, meestal de ‘h’: (‘oof = dus ‘hoef’)
‘Nôit’ Als U b.v. het nederlandse woord ‘pot’ uitspreekt en de ‘o’wat langer aanhoudt – wat rekt – dan zegt U op dat moment het Scheveningse woord voor ‘poot’.
Dit wordt aangegeven door op de ‘o’ het letterteken ( ^ ) te plaatsen, dus ‘pôt’.
Zo ook dus met de woorden ‘nôit’ (nooit) ‘zô’( zo), ‘lôpe’ (lopen), ‘grôte’ enzovoort
‘ûs = huis.
Als U bij het uitspreken van het Nederlandse woord ‘dun’ de klank van de ‘u’ wat langer aanhoudt, dan zegt U het Scheveningse woord voor ‘duin’ en we schrijven dus ‘dûn’.
Evenzo b.v. ‘tûn’(tuin), ‘mûs’(muis) ‘ûs’(huis) , dûster ( duister) enz.
B. ‘daer staet te vaet’; de ae staat voor een typisch Scheveningse klank, die men vooral terugvindt in het woordje “jae”(ja) (meestal wel bekend), dus ook “saeme” , “daege “(uitzondering: dra-gen=dreege i.p.v. draege)
C. Die mêd is ‘ier al ‘n ‘êl lange têd.
Als we bij het Nederlandse woord ‘met’ de klank van de letter ‘e’ wat langer aanhouden, dan zegt U het Scheveningse woord voor ‘meid’ en u schrijft dus‘mêd’.
Dit geldt eveneens voor ‘vêftig’; ‘n ‘êle lange têd’ (een heel lange tijd), ‘ezêd (gezegd) , ge’êm (geheim)
D. één, twee, geen, been worden in het Schevenings uitgesproken als: ‘ien’, ‘twie’ ‘gien’
en ‘bien’
E. woorden als ‘broek’, ‘koek’, ‘doek’ worden uitgesproken als: ‘brook’, ‘kook’
en dook, dus ook ‘proof’=
F. Ze sting d’r-êge op te winne ( sting = stond; d’r-êge = zich)
Ze stond zich op te winden
G. praet – preitje = praatje
Bij verschillende scheveningse woorden ontstaat bij verkleining een wijziging in de
klank, zo ook bij: glaes - gleisje = glaasje
plaes - pleisje = plaatsje
vaes - veisje = vaasje
'ûs - 'uisje
Daarnaast bestaan er specifieke uitdrukkingen, zoals “ 'eb stûdie” = pas op
enzovoort.
Schevenings gesprek.
| We -aa'ne’ ‘n gezellig middagje mè'-z'n zusse bij mên thûs; vêf wazze op Scheveninge 'ebore en ien in de-'Aeg.
Toene-me begonne met 'n bakje thee, 'oorde ik: “Wat 'è-je lekkere kookies, Im, zellef 'ebakke? “
“Jae, ik-'eb 'n okelekook 'e'aeld en daer wat van 'eraspt deur 't deeg”, zee ik.
“Zô, bak jij zellef je kook, neen, ik iet, ik 'ael alles bij de kilowinkel, daer kwam mên moeder vroo-ger ôk al”, zee Greet..
“Daer verkoche ze toch ôk onmachies?” vroog Trien.
“Dà'-weet ik iet, dà'-ken ôk bij Kloeting weze”.
“Im, weet je wat ik venaevend eet?”
“Neen Coba, 'oe ken-ik tat wete?”
“Kloes kloes.”
“O èèèè....?”
“Gunst dat-'eb-'k in gien jaere 'egete, gort mè-strôp”.
“Neen, ik eet vanaevend lip-lap”, zee Trien; Leen broch 'n lekkere kabbeljauwskop mee naer 'ûs, dus dà'-wordt smulle”.
“Trien, wul je wel gelôve dat-'t waeter in me mond komp, lip-lap, dat maekte me vaeder vrooger”, antwoordde Coba.
“Kindere, laene me iet over vrooger beginne, want-tan raeke me iet ût'epraetet”, zee ik.
“Vin je 't erreg, Im, dà'-'k effe me schoene ût doe?’
“Benien Jans, wat 'è-je?”
“Die schoene benne nieuwt, dus nog iet ût'elôpe; non 'eb-ik kakíele op'elôpe”.
“Daer ben je lekker mee. Zelle me 'n lekker gleisje boerejonges neme?”
“Wel jae, Im, laene me onze darrempies mar smere, nietan? Och 'n mens mag wel wat 'ebbe”, zee Coba lachend.
“Zô, d'r is gien beter leve as 'n goed leve.
Äzze-me ons non mar wel ordentelek blêve gedreege en iet astrant worre”.
“Neen Sien, we blêve in baene, aars komp-te kakkelauwes”.
“O jae, de kakkelauwes, daer wazze me bang voor vrooger; 'oe die d'r ûtziet, dà'-weet gien mens”.
“Wel Greet, wà'-zit je met 'n bollebûzebekje te kikke, wat is t'r gaende?”
'Ou je stil, ik beet 'ard op 'n pit; volleges mên was tat 'n stien en gien rozên”..
“Spaug ût, Greet, aars krêg je stiene in je buk”.
“Zô kindere, wulle jûlie nog wat 'ebbe?
“Nein 'oor Im, we- 'ove iet mêr, we-'ebbe genog, we zitte te kokkebukke”.
“Wà'-ben-je stil, Truus, è-je-'t iet naer je zin?”
“Ja hoor, maar ik zou zo graag wille dat jullie gewoon in onze eigen taal praten”.
“Wat zeg je me non Truus, onze êge tael, mêd 'eb-stûdie 'oor, dà-doene me toch;
Gunst zeg, je affronteert ons!
Kom mar-is naer de Scheveningse dag in 't Muzee en leg je oor te lûstere”. |
Wij hadden een gezellige middag met z’n zessen bij mij thuis, waarvan vijf op Scheveningen wa-ren geboren en één in den Haag.
We begonnen met een kopje thee en ik hoorde “Wat heb je lekkere koekjes, Im, zelf gebakken?”
“Ja, ik heb een kokosnoot gehaald en daar wat van geraspt door het deeg” ,zei ik.
Zo, bak jij zelf, neen, ik niet, ik haal bij Jamin, daar kwam mijn moeder vroeger ook al”, zei Greet.
“Daar verkocht men toch ook bonkies?” vroeg Trien.
“Dat weet ik niet, het kan ook bij Kloeting zijn”.
“Im, weet je wat ik vanavond eet?”
“Neen Coba, hoe kan ik dat weten?”
“Kloes kloes”.
“O èèè…?”
“Gunst, dat heb ik in geen jaren gegeten, gort met stroop”.
“Neen, ik eet vanavond lip-lap” zei Trien; Leen bracht een lekkere kabbeljauwskop mee naar huis, dus dat wordt smullen”.
“Trien wil je wel geloven dat het water in mijn mond komt, lip-lap, dat maakte mijn vader vroeger”, antwoordde Coba.
“Kinderen, laten wij niet over vroeger beginnen, want dan raken wij niet uitgepraat”, zei ik.
“Vind je het erg, Im, dat ik even mijn schoenen uit doe?”
“Wel nee, Jans, wat heb je?”
“Die schoenen zijn nieuw, dus nog niet uitgelopen; nu heb ik kakhielen opgelopen”..
“Daar ben je lekker mee; zullen we een glaasje boerenjongens nemen?”
“Wel ja, Im, laten wij onze darmen maar smeren, vindt je niet? Och, een mens mag wel wat heb-ben”, zei Coba lachend.
Zo is er geen beter leven dan een goed leven.
Wanneer we we ons nu maar netjes blijven gedragen en niet brutaal worden.
“Nee Sien, we blijven correct, anders komt de boeman”.
“O ja, de boeman, daar waren wij bang voor vroeger, hoe die er uit zag, dat weet geen mens”..
“Wel Greet, wat zit je met een bollebuizenbekje te kijken, wat is er gaande?”
“Zwijg stil, ik beet hard op een pit, volgens mij was dat een steen en geen rozijn”.
“Spuug uit , Greet, anders krijg je stenen in je buik”
“Zo kinderen, willen jullie nog wat hebben?”.
“Nee hoor, we hoeven niet meer, we hebben genoeg, we zitten mudvol”.
“Wat ben je stil, Truus, heb je het niet naar je zin?”
“Ja hoor, maar ik zou zo graag willen dat julie gewoon in onze eigen taal praten”…”
“Wat zeg je me nu, Truus, onze eigen taal, meid, pas op hoor, dat doen we toc, gunst zeg, je affron-teert ons…
Kom maar eens naar de Scheveningse dag in het Muzee en leg je oor te luisteren”. |
Klok in de toren in de Ouwe Kerrek.
| Ellek jaer opnieuwt is 't toch weer 'n gedoe 'oor met-tie klokke gelik te laete lôpe met-te zeumertêd en de wintertêd.
Die van mên 'êt- t'r z'n 'ande an vol, mar dat is in de mêste 'ûs'ouwes wel 't geval.
Benae op alle apperetuur zit wel 'n klok.
Mar kom, laen-ik t'r mar iet over urreme,, zonde van de têd, die ik t'r an besteed.
'T mot toch gebeure want je mot bij de têd blêve en..... daer 'ebbe me 'n klok voor nôdeg.
Non ik 't zô over 'n klok 'eb, gaen ik toch effe berom in de têd en zel ik jûlie d'r is ies vertelle, dà'-likkent gelik 'n sprookje.
In de toren van de Ouwe Kerrek in de Straet 'ing 'n grôte klok, schôn van ienvoud.
Ze 'a' gien spreuk, gien jaertal en de klokkegieter was onbekend.
Wel wete me dat-te klok dateerde ût te zustiende êuw en ellef'onderd vêf en dorteg kilo woog en 'n middellên 'a' van ien meter en tien centimeter.
Prachtig gallemde de klok deur de Straet op te Zundagmurrege, as te Scheveningers te kerke gonge
Zô was 't dus êuwelang 'egaen.
Mar daer kwam de twiede wurreldoorlog en 't vissersdurrep wier leger en stiller; de mense mozze evecuere en.....de Dûsers 'aa'ne 't bevel 'egeve: ôk te môie grôte klok mos van Scheveninge weg, naer Dûsland toe.
In negetien'onderd drie en vêrteg was te klok dan ôk ût te toren verdwene.
Gien gebeier mêr op te Zundagmurrege; 't bleef stil.
“Zel d'r ôit wel-d'r-is 'n end an al die ellende komme?”, vrooge de mense d'r êge of en zelle we ôit nog wel onze klok 'ore lui-je vanût onze êge toren.
Allemael vraege, waerop gien antwoord kwam, zô lang er nog oorlog was.
De dag van de bevrêding brak an en langzaemer'and kwamme de mense weer berom en ôk te grôte klok 'ing op 'n goeie dag in negetien'onderd zus en vêrteg weer op z'n êge plekje in de toren en riep tie de gelôvege weer bijien.
De leste oorlogsjaere 'a' de klok op 'n gezonke schût in 't IJsselmeer 'elege en dat-tie weer is 'evonne mag je wel 'n wonder noeme.
Non begon ik me-preitje dat 't ammaar zô'n gedoe is om de klok een uur voorût en dan weer achterût te zette.
Mar dat nae wat jaertjies onze êge trouwe klok weer terug kos worre 'ezettet, dat is toch gelik 'n sprookje?
|
Elk jaar op nieuw is het toch weer een gedoe, hoor, om de klokken gelijk te laten lopen met de zo-mertijd en de wintertijd.
Die van mij heeft er zijn handen aan vol, maar dat is in de meeste huishoudens wel het geval.
Bijna op alle apperatuur zit wel een klok.
Maar kom, laat ik er maar niet over zeuren, zonde van de tijd die ik er aan besteed.
Het moet toch gebeuren, want je moet bij de tijd blijven…, daar hebben wij een klok voor nodig.
Nu ik het zo over een klok heb, ga ik toch even terug in de tijd en zal ik jullie eens iets vertellen dat een beetje op een sprookje lijkt.
In de toren van de Oude Kerk in de Keizerstraat hing een grote klok, mooi van eenvoud.
Ze had geen spreuk, geen jaartal, en de klokkengieter was onbekend.
Wel weten we dat de klok dateerde uit de zestiende eeuw, elfhonderd vijf en dertig kilo woog en een midellijn had van één meter en tien centimeter.
Prachtig galmde de klok door de Keizerstraat op de Zondagmorgen, wanneer de Scheveningers te kerke gingen. Zo was het dus eeuwenlang gegaan.
Maar daar kwam de Tweede wereldoorlog en het vissersdorp werd leger en stiller; veel mensen moesten evacueren … De Duitsers hadden bevel gegeven: ook de grote klok moest van Schevenin-gen weg, naar Duitsland.
In negentienhonderd drie en veertig was de klok dan ook uit de toren verdwenen.
Geen gebeier meer op de Zondagmorgen; het bleef stil,
“Zal er wel eens een eind aan al die ellende komen?” “ Dat vroegen de mensen zich af, zullen we ooit onze klok nog horen luiden.
Allemaal vragen, waar op geen antwoord kwam, zo lang er nog oorlog was.
De dag van de bevrijding brak aan en langzamerhand kwamen er weer mensen terug…en ook de grote klok hing op een goeie dag in negentienhonderd zes en veertig weer op zijn eigen plekje in de toren en riep de gelovigen weer bijeen.
De laatste oorlogsjaren had de klok op een gezonken schuit in het IJsselmeer gelegen en dat die weer is gevonden mag je wel een wonder noemen.
Nu begon ik mijn praatje dat het steeds zo’n gedoe is om de klok een uur voor uit en dan weer ach-teruit te zetten .
Dat, na wat jaartjes, onze eigen oude klok weer terug kon worden gezet, dat lijkt toch op een sprookje.
|
De zê
As ik in vorre lande ben
En de wind de bôme laet zinge
Dan ‘oor ik in ‘t rûse de zê . . . .
De zê…van Scheveninge.
We kunnen geen tijd maken om een plan uit te voeren,
wel…de tijd nemen.
Tellegram?
| In India is in 2013 't leste tellegram verzonde, dus ôk weer verleeje têd.
We 'aa'ne 'ier 'n klesje over met 'n ouwe buurman, die vrooger tellegrambesteller was 'eweest en laeter posbode.
“As je non naegaet dat ik as jonge jonge d'r 'n dagtaek an 'a' ”,begon die en gong vorder,
“vooral in de deftige buurte, want-te geweune mense stierde mekander gien tellegram met-te bôo’schop “we komme murrege- ochend 'n bakje doen”.
De rikke lui deeje dat wel en dà'-'iel in dat ik vaek 'n lekkertje kreeg of 'n appel, mar 't mêst in me sas was ik as ik 'n cent kreeg of 'n verdûtestik en toen ik tat pas an me klênzeun vertelde, zat-tie me met 'n paer starôge an te kikke en vroog wat of 'n verdûtestik was.
Ik lee-'m ût dat-'t 'n twie en 'n 'alleve cent-munt was, zô grôt as non 'n twie-euromunt, och dus ôk voor de jonk'êd van non ies ût 't grêze verleeje”.
“Zô 'a' ik onderlest ies, en daeran ken je merreke datte me ût 'n 'aa're têd benne”zee ik, “want jou zegt 't vast wel wat, buurman. Lustert: ik zat-te kalle met 'n vroumus van in de twinteg en we-'aa'ne 't over 'n wispeltureg persoon. Ik zee teuge d'r : “Och, 't is 'allef waeter, 'allef pet”.
Lans, lans, ze 'a' d'r gien bezwui van waerover ik 't 'a'.
“Waeter in je pet, dà'-ken toch iet”.
Ik lee d'r dus ût dat op Scheveninge 'n pet... 'n put is en 'n put ...'n pet.!
Ze bleef 't raer vinne.
Je ken 't t'r iet kwaelek neme.
Die van mên zee: “Neem non dat-te buurman is begonne as tellegrambesteller, dà'- was in onze têd 'êl geweun en wij vertelle non somtije wat in tellegramstêl of praete over 'n kattebelletje .
Mar let op in de lôp d'r têd gaet-tat ôk teloor.
De generaeties nae ons, zegt-'t niks mêr.
Kik dà'-s non 't môie, 't kalle mè'-leeftêdgenôte.
Je begrêpt mekander, want 't is Pietje verstae je me Klaesje. |
In india is in 2013 het laatste telegram verzonden, dus ook weer verleden tijd.
We hebben hier een gesprek over met een oude buurman , die vroeger telegrambesteller was ge-weest en later postbode.
“Als je nu nagaat dat ik als jonge jonge ér een dagtaak aan had”, begon hij en ging verder” vooral in de deftige buurten , want de gewone mensen stuurden elkaar geen telegram met de boodschap “We komen morgenochtend een kopje koffie drinken”.
Rijke lui deden dat wel en dat hield in dat ik dikwijls een snoepje kreeg of een appel , maar het meest in mijn sas was ik wanneer ik een cent kreeg öf een vierduitenstuk (2 1/2/ cent) en toen ik dat pas aan mijn kleinzoon vertelde , zat hij mij aan te kijken en vroeg wat of een vierduitenstuk was .
Ik heb hem uitgelegd dat het een twee en een halve cent-munt was, zo groot als nu een twee-euro-munt , och, dus ook voor de huidige jeugd iets uit het grijze verleden.
“Zo had ik laatst iets en daar aan kun je merken dat wij uit een ander” e tijd komen ”, zei ik , want jouw zegt het vast wel wat, buurman. Luister, ik zat te praten met een vrouw van in de twintig en wij hadden het over een wispelturig persoon .
Ik zei tegen haar “Och het is half water, half pet” .
Lans, lans, ze had er geen idee van waar ik het over had.
“Water in je pet, dat kan toch niet”.
Ik legde haar dus uit dat op Scheveningen een pet.. een put is en een put een pet!
Zij bleef dat raar vinden. Je kunt het haar niet kwalijk nemen.
Die van mij zei:”Neem nu dat de buurman is begonnen als telegrambesteller , dat was in onze tijd heel gewoon en wij vertellen nu soms wat in telegramstijl of praten over een kattebelletje.
Maar let op in de loop der tijden gaat dat ook teloor.
De generaties na ons zegt het niets meer.
Kijk, dat is nu het mooie, het gezellig babbelen met leeftijdgenoten.
Je begrijpt elkaar , want het is op z’n ‘Schevenings ‘ “Pietje, versta je me Klaesje”. |
Mangele pelle in De Straet.
We zatte onderlest op 'n bijienkomst an 'n taefeltje met 'n stel jongelui en 't gesprek gong over de verscheiene planne voor Scheveninge. Iederien 'a' d'r wel 'n idee over.
Vooral de jonk'êd kwam an bod; jae, ûtêndelek 'ebbe 'unnie de toekomst, nietan?
Mar lans, lans, iet om wat te zegge 'oor, ze zatte onderwêl mar zonnepitte naer binne te werreke.
Motte ze zelf wete netuurlek, mar al die schilletjies of schilvertjies, 'oe 't mag 'iete, liete ze geweun mar op te taefel en op te grond valle, zonder d'r naer om te kikke.
Ik doch bij me êge, ik zeg mar niks, want-tie van mên 'a' me al 'n seintje 'egeve (zô van mondje dicht, Im).
'N uurtje laeter zatte me met 'n echpaer van onze leeftêd en ik dee me beklag over de jonk'êd, dà'-ze zô slordig benne.
“Dà'-zag je vrooger toch iet datte ze zô'n rommel maekte”, zee ik.
'“Au, au, Im, zeg tat non iet”, oorde ik en de man van 't ech'paer begon met ‘n ver'ael: “Mên vaeder en moeder 'ebbe mekander, net zôas veul Scheveningers, lêre kenne in De Straet en verkêring 'ekrege en in 1928 benne ze 'etrouwd.
Waer slaet tat non op, zelle jûlie je ofvraege.
Wel de jonk'êd van 'êl vrooger, zôas mên ouwers 'aa'ne ôk 'n geweunte, die rommel maekte, want-tie liepe in de Straet (h)een en weer en al doende dan... mangele te pelle.
Al die (pinda) schille liete ze valle met-'t gevolg dat-te straet bezaaid lee en op te Zaeterdagaevend teuge twaelef uur kwamme de manne van De Stael (Gemienterêneging) de straet weer proper maeke, zôdatte de kerrekgangers de Zundag daerop deur 'n schônere straet kozze lôpe”.
Zô wordt t-'r nog-al-is, wanneer ouwere bij mekander zitte, ies op'e 'aeld.ût-tie têd van vrooger.
Zôas jûlie wete is tat ies wat ik met-t grôtste plezier doe en voor mên gong dut kêr 't gezegde op:
Oordêl iet in 't 'ede zonder kennus ût 't verleeje. |
Pinda’s pellen in de Keizerstraat.
We zaten eens op een bijeenkomst aan een tafeltje met met wat jongelui en het gesprek ging over verschillende plannen voor Scheveningen. Iedereen had er wel een idee over.
Vooral de jeugd kwam aan bod, ja uiteindelijk hebben zij de toekomst, dat is toch zo.
Maar lans, niet om wat te zeggen hoor, zij zaten onderwijl maar zonnepitten naar binnen te werken moeten zij zelf weten natuurlijk, maar al die schilletjes of schilvertjes, hoe het ook mag heten, lieten zij gewoon maar op de tafel en op de grond vallen, zonder er naar om te kijken.
Ik dacht bij mijzelf ik zeg maar niets, want die van mij had mij al een seintje gegeven j,, zo van mondje dicht, Im.
Een uurtje later zaten wij met een echtpaar van onze leeftijd en ik deed mijn beklag over de jonk-heid , dat zij zo slordig zijn.
“Dat zag je vroeger toch niet , dat men zo’n rommel maakte”, zei ik.
“Au, au, zeg dat maar niet”, hoorde ik en de man van het echtpaar begon met een verhaal: “ Mijn vader en moeder hebben elkaar, net zoals veel Scheveningers, leren kennen in de Straet (Keizer-straat) en verkering gekregen; in 1928 zijn zij getrouwd.
Waar slaat dat nu op, zal men zich afvragen.
Wel de jeugd van heel vroeger, zoals mijn ouders hadden ook een gewoonte, die rommel maakte, want zij liepen in de Keizerstraat heen en weer en al doende dan pinda’s ‘te pellen.
Al die pindaschillen lieten zij vallen met het gevolg dat de straat bezaaid lag en op de Zaterdag-avond tegen twaalf uur kwamen de mannen van de Gemeentereiniging de straat weer proper ma-ken, zodat de kerkgangers de volgende Zondag door een schone straat konden lopen” .
Zo wordt er nog al eens, wanneer ouderen bij elkaar zitten , iets opgehaald uit die tijd van vroeger.
Zoals men weet is dat iets dat ik met het grootste plezier doe en voor mij ging dit keer het gezegde op: Oordeel niet in het heden zonder kennis van het verleden. |
Verstandeg?
Êrst in de sportschool sporte
xoor de slanke lên,
d’r nae vlug in de auto
naer ’n eetfestên.
Like dit 662 Liked